آشنایی با خاک گیاهان زراعی و باغی

برای آشنایی با خاک کشاورزی زراعی و باغی باید بدانید سه مورد از خصوصیات فیزیكی مهم خاك‌ها كه به نوع و شكل و مقدار اجزای معدنی و آلی خاك بستگی دارد، شامل: بافت خاك، ساختمان خاك و وزن مخصوص خاك می باشد كه انتخاب محل و تاریخ انجام عملیات كشاورزی برای هر محصول به این خصوصیات بستگی دارد.

درصد نسبی رس، سیلت و شن را بافت خاك می گویند. بافت خاك نمودی از خواص خاك است. بعضی از گیاهان زراعی بافت های خاصی از خاك را ترجیح می‌دهند، اما بسیاری از محصولات در خاك هایی كه درصد نسبتاً مساوی رس، سیلت و شن دارند، رشد خوبی خواهند داشت.

برای تعیین كلاس بافتی خاك با دانستن نسبت وزنی هر یك از ذرات در یك تن خاك، از دیاگرام خاصی موسوم به مثلث بافت خاك استفاده می كنند. رابطه تجمعی ذرات خاك (شن، سیلت و رس) را ساختمان خاك می‌گویند.

خاكدانه(Ped) واحد ساختمانی خاك است كه اجتماعی از ذرات خاك می باشد و به صورت لایه هایی به هم پیوسته و دارای ثبات دیده می شود كه فرم خود را در برابر خشك و تر شدن متوالی حفظ می كند.

آشنایی با وزن مخصوص خاک گیاهان

وزن حجم مشخصی از خاك، وزن مخصوص نامیده می شود. حجم فضای بین ذرات جامد خاك تابعی از بافت و ساختمان خاك می باشد. با این كه وزن مخصوص حقیقی خاك حدوداً ثابت (۶۵/۲ گرم بر سانتی متر مكعب) است، اما وزن مخصوص ظاهری خاك ها به بافت و ساختمان خاك بستگی دارد.

هر چه بافت خاك ریزتر و درصد رس آن بیشتر باشد، وزن مخصوص ظاهری آن كمتر خواهد بود. و هرچه درصد مواد آلی خاك بیشتر و دانه بندی خاك بیشتر توسعه یافته باشد، وزن مخصوص ظاهری خاك كمتر خواهد بود.

در ادامه به 6 نوع خاک کشاورزی زراعی مختلف و محصولاتی که در ان ها بهترین رشد را خواهند داشت بیشترمی پردازیم:

انواع خاک کشاورزی زراعی:

 شنی (sandy)

نوع شنی در نگه داشتن آب ضعیف است و در فصل بهار به راحتی گرم می شود. مواد مغذی در آن ها بسیار کم هستند، زیرا این مواد معمولا شسته می شوند. درجه هوای آن بستگی به اندازه ذرات دارد که در اندازه های مختلف متفاوت است.

برای حفظ رطوبت این نوع Soil از فرایند مالچ پاشی کمک می گیرند. همچنین آن را با مواد و کود های آلی بهبود می دهند تا از نظر مواد مغذی تا حدودی تامین شود. سبزیجات ریشه ای مانند شلغم، هویج وحشی، درختانی مانند انار، انجیر ، و گیاهانی مانند آویشن، شبدر و… در این نوع خاک به خوبی رشد می یابند

معمولا از هوا و یا تجزیه سنگ بستر مانند شیل، سنگ آهک، گرانیت و کوارتز تشکیل شده است.

 سیلتی (silty)

این نوع بافت نرمتری دارد  و آب را بهتر از Soil های شنی در خود نگهداری میکند  به همین علت مواد مغذی بیشتری در Soil نگهداری میشوند و برای کشت محصول بهتر است.
خاک های سیلتی سنگین تر از نوع شنی هستند و تقریبا خواص خاک های شنی و رس را باهم دارد.

سیلت ها ذرات بسیار کوچکی هستند که به راحتی توسط چشم دیده نمی شوند مانند برگ هایی که پس از لمس کردن آن ها مقدار کمی از آن ها باقی می ماند.

کاهو، کلم، هویج، شلغم و بسیاری از سبزیجات دیگر در این نوع Soil پرورش پیدا می کنند. توت فرنگی، تمشک، توت، مرکبات و درخت انار نیز به خوبی در سیلتی رشد می کنند

 رس (clay)

ذراتی که رس را تشکیل می دهند بسیار خوب و بهم پیوستگی خوبی دارند و این باعث میشود که فضای هوا بسیار کمی موجود باشد .

این نوع soli هنگامی که مرطوب می شود سنگین ، ناصاف و چسبنده می شود و هنگامی که خشک است سخت و سنگ مانند می شود. در نتیجه این نوع خاک آب را به خوبی عبور نمی دهد و نمی تواند فضای مناسب برای تبادل هوا را ایجاد نماید.

به دلیل غنی بودن این نوع Soil از مواد مغذی اگر زهکشی به خوبی انجام بگیرد امکان رشد گیاهان وجود خواهد داشت. اعتقاد بر این است که خاک رس در مکانهایی قرار دارد که سنگ در تماس با آب، هوا یا بخار است. به عنوان مثال، رسوبات در پایین دریا یا دریاچه ممکن است در طی زمان مانند Soil رس عمل کنند.

کلم بروکلی و کلم در رس به خوبی رشد می کنند اما این نوع Soil برای گیاهان ریشه مانند به دلیل تراکم بالا . مناسب نمی باشد. گیلاس، گلابی،درختان افرا و گردو در رس به خوبی رشد می کنند.

لوم (Loamy)

لوم عناصر ضروری برای گیاهان را فراهم می کند و برای رشد گیاهانی مانند گوجه فرنگی، سبزیجات ریشه ای از جمله هویج و چغندر  مناسب می باشد. در بهار شاهد گرم شدن این نوع soli با سرعت زیاد خواهیم بود . اما در تابستان رطوبت خود را به راحتی از دست نمی دهد و خشک نمی شود.

تمایل به اسیدی شدن این ماده را نباید نادیده گرفت و آن ها را با مواد الی باید اصلاح نمود
به طور کلی خاک فوق ، ماده ای ایده ال برای تمام کشاورزان است بدلیل اینکه پر از مواد مغذی و مواد الی تجزیه شده مورد نیاز برای گیاه و خاکی نرم و مناسب برای کشت است.

 پیت (peaty)

این ماده خاصیت اسیدی دارد و به رنگ تیره و غنی از مواد آلی موجود می باشد اما نسبت مواد مغذی در این نوع Soil به  loamy کمتر است و به خوبی آب را در خود نگهداری می کند. soli فوق با مواد آلی،آهک و کود ها ترکیب می شود تا بسته به نوع گیاه کاشته شده از میزان اسیدیته کاسته شود. گیاهان ریشه ای، حبوبات، کلم و اسفناج به راحتی در این زمین ها ، رشد می یابند

گچی (chalky)

خاک های گچی اسیدی نیستند و دارای خاصیت قلیایی با pHحدود 7.5 است و  اغلب سنگ گچ یا سنگ اهک است.

ذرت شیرین، چغندر، اسفناج و کلم از جمله سبزیجاتی هستند که در این نوع خاک بیشتر رشد می کنند. پیشنهاد می شود در این نوع خاک کشاورزان از کود هایی برای متعادل سازی pH استفاده نمایند زیرا امکان قلیایی شدن زمین وجود دارد. در صورتی که pH قلیایی آن اصلاح نشود ممکن است رشد خفیف و زرد شدن برگ ها را به دنبال داشته باشد.

خصوصیات بافت خاک کشاورزی زراعی

یاد آوری می شود که نسبت درشتی و ریزی ذرات خاک که شامل شن، لیمون یا سیلیت، و رس است بافت خاک گویند که اگر خاکی درصد بیشتر آن شن باشد بافت را شنی و اگر درصد بیشتر آن رس باشد خاک رسی و مخلوط مناسبی از شن و رس و لیمون را لیمونی می نامند.

بهترین خاک زراعتی برای کلیه کشت ها به شمار می آید. خاک های مناسب برای زراعت دیم خاک هایی هستند که دارای بافت تقریبا رسی یا رسی شنی یا لیمونی باشند، زیرا خاصیت نگهداری آب و ذخیره رطوبت و مواد غذایی در این خاک ها زیاد است.

اما اراضی یا بافت شنی یا سبک به علت از دست دادن سریع رطوبت و تبخیر شدید برای زارعت های دیم مناسب  نخواهد بود که البته در صورت آبیاری و تقویت با کود های دامی و گیاهی برای احداث باغ میوه و جالیز کاری و کشت سیب زمینی  و امثال آن مناسب خواهند بود.

ساختمان خاک کشاورزی زراعی چگونه است؟

چگونگی به هم پیوست ذرات معدنی و آلی خاک را به یک دیگر که فرم و شکل خاصی به آن می دهد ساختمان خاک گویند.

مثلا از به هم چسبیدن ذرات شن و رس و مواد آلی خاک دانه ها و از اتصال خاک دانه ها و ذرات خاک کلوخه ها و شکل های دیگر شبیه مکعبی، زاویه ای یا بدون زاویه یا منشوری و استوانه ای و بشقابی تشکیل می شود که هر کدام در شرایط به خصوصی به وجود می آیند.

بهترین انواع ساختمان خاک دانه ای ریز تا کمی درشت و مکعبی کوچک و بدترین نوع ساختمان بشقابی و استوانه ای خواهد بود.